Değişim Basamakları
Değişim basamakları döngü biçimindedir ve aşama aşama ilerler.
İnkar Aşaması‘ndaki kişi, zarar veren alışkanlıklarının olumsuz sonuçlarını yaşasa da henüz sorun olarak tanımlamaz. Örneğin, sigara bağımlısı olup arada öksürük nöbetlerine tutulmak; ama önemsemeyip yaşamına devam etmek gibi. Bu aşamada, kişilerin çevresinden alışkanlıklarına son vermesi gerektiğine dair endişeli sesler yükselir; ama kişi değişmek için bir gerekçe görmez ve dikkate almadan yaşamına devam eder.
Farkına Varma Aşaması, genellikle kişinin yaşamında önemsediği konularda bedel ödemeye başladığı durumlarda yaşanır. Kişi bir sorun olduğunu fark eder ve kendince durumuna dair büyük resmi görmeye ve zararlı alışkanlığını kendi yöntemleriyle kontrol etmeye çalışır.
Durumun kontrolünden çıkmaya başladığına ikna olduğunda, bağımlı olduğu madde ya da davranışa son vermeye dönük bir karar alır. Bu, Motivasyon (Karar) Aşaması‘dır. Bırakmaya dair istek duymak için kişinin temiz kalmak konusunda onu motive edebilecek güçlü gerekçelere ihtiyacı vardır.
Kişinin ortada ciddi bir sorun olduğunu kabul edip değişmek istemesi iyileşme girişiminin baltalanmaması açısından oldukça önemlidir. Bırakma Aşaması‘nda kişi, eğer ki dışarıdan destek almadan bırakmayı deniyorsa, birçok risk faktörüyle burun buruna gelecektir. Bu da motivasyonunu düşürerek temiz kalma sürecini zora sokar. Bununla birlikte, tedavi yalnızca tedavi merkezinde olmaz. İyileşmek; ayıklığı muhafaza ederek, sağlıklı yaşamı ve refahı arttıracak prensiplere dayanan yeni bir hayat yaratma ile mümkündür. Kişi bıraktıktan sonra Temiz Kalmayı Sürdürme Aşaması‘nda böyle bir yaşamın prensiplerini yerine getirmeye gayret eder.
Temiz kalmayı sürdürmek, iyileşmenin başlangıcında hiç de kolay değildir. Kişi yaşamıyla yüzleşmeye çalışırken; gerginlik ve dinginlik gibi birçok farklı uçlardaki duyguyu bir arada yaşayabilir. Bunun nedeni; bağımlılığın duygular üzerinde yarattığı sisin ortadan kalkmasıyla, kişinin duygularını yönetecek başa çıkma yetilerinin körelmiş olduğunu fark etmesidir. Duyguların şiddeti ve berraklığı karşısında şok yaşamak ve ne yapacağını bilememek gayet normaldir. Böyle durumlarda hastalığın tekrarlama ihtimali yükselir. Nüks Etme Aşaması‘na geçen kişi iyileşmeye dair tekrar istek kazanana kadar aktif bağımlılığını sürdürür.
Bağımlı davranışı değiştirmek, bazı durumlarda daha farklı nasıl davranılır öğrenmek gibi. Hata yapmak ya da gerilemek öğrenmenin bir parçasıdır. Nüks etme (kayma) söz konusu olduğunda kişiye dönük cezalandırıcı bir tutum sergilenmemesi gerekir. Aynı şekilde, kişinin de enerjisini pişmanlık ya da suçluluk duygularına harcamak yerine iyileşmeye dönük motivasyonunu yeniden kazanmaya yönlendirmesi gerekir. Nüks deneyimi bir başarısızlık değildir, kişiye hangi konularda daha dikkatli olması gerektiğini öğretir.
Bırakma aşamasında psikoterapi desteğiyle duygusal zorluklara karşı hazırlanan ve yeterince uzun süre ayık yaşamı muhafaza eden kişiler; duygu ve davranışlarına karşı farkındalık kazanacak ve onları yönetebilir hale gelecektir. Bu durum kişinin, bağımlılığa odaklanmasına gerek olmayan ve nüks riskine karşı strateji geliştirmeye ihtiyaç duymadığı Aşkınlık Aşaması‘na geçtiğini gösterir. Bu aşamada, artık eski davranışlarını sürdürmeye ihtiyacı olmayan yeni bir insan var olur. Bu kişi için bağımlılığa geri dönüş ihtimali çok uzak ve anlamsız görünecektir.